شاه کلید نکات
شاه کلید سوال
![[شاه کلید مای درس] | دانش ادبی: تمثیل، جناس](https://dl.my-dars.com/upload/image/041683727157.jpg)
مؤثّرترین شیوه ای که مولوی در «مثنوی معنوی» از آن بهره می گیرد، «تمثیل» است. تمثیل به معنای «تشبیه کردن» و «مَثَل آوردن» است و در اصطلاح ادبی، آن است که شاعر یا نویسنده برای تأیید و تأکید بر سخن خویش، حکایت، داستان یا نمونه و مثالی را بیان کند تا مفاهیم ذهنی خود را آسان تر به خواننده انتقال دهد.
برای مثال، مولوی برای بیان اینکه سنجش نابجا و داوری ظاهری نادرست است از «تمثیل» بهره برده است. «طوطی» نماد انسان هایی است که شتاب زده و براساس ظاهر داوری می کنند؛ هدف مولانا از بیان این داستان، نکوهش سطحی نگری و شتاب زدگی در داوری است.
جناس یا همجنس سازی، نزدیکی هرچه بیشتر واژهها از نظر لفظی است. آرایه جناس بر دو گونه می باشد:
1) جناس همسان
2) جناس ناهمسان
در جناس همسان، همه صدادارها و بی صداهای دو واژه یکسان است، امّا معنا متفاوت.
خرامان بشد سوی آب روان چنان چون شده باز یابد روان
گلاب است گویی به جویش روان همی شاد گردد به بویش روان
«روان» در مصراع نخست به معنای «جاری» و در مصراع دوم به معنی «جان و روح» است.
اگر واژهها از نظر لفظ و معنا یکسان باشند آرایه تکرار پدید می‌آید.
واژه های دو معنایی از قرار زیر هستند:
|
واژه |
معنای اول |
معنای دوم |
معنای سوم |
|
شانه |
دوش |
ابزار شانه زدن |
|
|
بهشت |
جنّت |
فروگذاشت |
|
|
مدام |
شراب |
همیشه |
|
|
خویش |
خویشتن |
خویشاوند |
|
|
پروانه |
اجازه |
پرنده |
|
|
قلب |
مرکز |
دل |
|
|
شیرین |
نام زنان |
گونه ای مزه |
|
|
گور |
قبر |
گورخر |
|
|
گوی |
بگو |
توپ |
|
|
نی |
ساز |
گیاه نی |
|
|
باز |
پرنده |
دوباره |
گشاده |
|
بند |
ریسمان |
اسارت |
|
|
مهر |
خورشید |
مهربانی |
|
|
چنگ |
ساز |
مشت |
|
|
چین |
کشور |
شکن |
|
|
دوش |
شانه |
دیشب |
|
|
زاد |
توشه |
به جهان آمد |
|
|
نهاد |
گذاشت |
ذات |
|
|
داد |
عدالت |
بخشید |
|
|
روان |
روح، جان |
جاری |
|
|
شوی |
بشوی |
شوهر |
|
|
روی |
چهره |
بالا |
فلز روی |
|
جوی |
رود |
بجوی |
|
|
گلیم |
گستردنی |
گل هستیم |
|
|
غریب |
ناشناس |
شگفت |
|
|
قامت |
تکبیر نماز |
قد |
|
|
پرده |
اصطلاح موسیقی |
حجاب |
|
|
لب |
اندام تن |
کنار |
|
|
هزار |
بلبل |
عدد |
|
|
صاحب خبر |
پیک |
دلبر |
|
|
شیر |
شیر بیشه |
شیر خوردنی |
شیر آب |
هر گاه دو واژه در حرکت یا یک حرف با هم اختلاف داشته باشند جناس ناقص، پدید می‌آید؛ مانند:
کمند و سمند – آمار و مار – بنات و نبات – کان و مکان – آرام و رام – آب و ناب
هست و دست – دلق و خلق – زان و زین
